جمله معروف «خودت را بشناس» که از سقراط نقل شده و به تعابیر دیگری در اندیشه‌های قبل از سقراط نیز وجود داشته است‌، بیانگر این مسئله است که آدمی نسبت به حقیقت وجودی خود بی اعتنا نبوده وهمواره بدان می اندیشیده است. از مذاهب و مکاتب عرفانی هند گرفته تا فلسفه‌های یونان و روم باستان و عرفای مسیحی و اسلامی تا عصر حاضر همواره شناسایی انسان و توجه به معرفت خود مد نظر بوده است.

مذاهب گوناگون همواره کوشیده‌اند تا با تجزیه و تحلیل هویت انسان و شناخت مبدأ و غایت او به پرسش‌های مربوط به چیستی و کیستی او پاسخ‌های در خور دهند. در این گرایش‌های گوناگون فلسفی سعی شده است بر اساس مبانی متفاوت، مبدأ و حقیقت انسان تبیین و بر اساس آن، انسان آرمانی و عارف به حقیقت خود را تفسیر کنند. به عبارت دیگر با تشریح ابعاد وجودی انسان در پی حل این مسئله بوده‌اند که بدانند اولاً انسان چیست؟ و ثانیاً این انسان چه هدفی را باید در طول حیات خویش پی گیرد تا به کمال شایسته خود نایل گردد؟

     از مهم‌ترین مسائل قابل شناخت در نظام هستی، شناخت خود انسان است. انسان پیش از آنکه به شناسایی جهان پیرامون خود بپردازد و در صدد یافتن خوبی‌ها و بدی‌های آن باشد می بایست خود را بشناسد و گنج‌های ارزشمند نهفته در نهاد خود را کشف نماید و آنها را در نهایت کمال خود تعالی بخشد و امیال حیوانی خود را کنترل و تعدیل نماید. در این صورت است که می تواند به  بزرگ‌ترین سعادت هستی که همانا یافتن خویشتن حقیقی خویش است، دست یابد.

    این سؤال از دیر باز مطرح بوده است که اساساً منظور سقراط از عبارت خودت را بشناس‌ چه بوده است و ما چه چیزی را لازم است در خود بشناسیم که تا به حال نشناخته‌ایم و از آن غفلت کرده‌ایم‌؟ قرآن کریم می‌فرماید: یا ایها الذین آمنوا علیکم  انفسکم.1 ای کسانی که ایمان آورده‌اید به خود بپردازید، که برخی مفسرین آن را به خودشناسی تفسیر کرده‌اند. همچنین در حدیث آمده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: من عرف نفسه فقد عرف ربه، کسی که خود را بشناسد خدایش را شناخته است. شناخت چه چیزی از انسان مد نظر بوده که تا این حد از اهمیت برخوردار شده است‌؟

    این خودشناسی یعنی چه که مکتب بودیسم معتقد است آزادی و نجات انسان برای رسیدن به غایت خویش فقط از راه خودشناسی امکانپذیر است؟ وصول به غایت و حیات حقیقی انسان با انجام مراسم قشری عبادی و ریاضت های طاقت‌فرسا حاصل نمی‌شود، بلکه فقط با کشف و شهود باطنی می توان به واقعیت مطلق رسید.2

    اغلب مکتب‌های عرفانی و نیز روانشناسان بنام، منشأ درد و رنج را در درون خود انسان‌ها دانسته و معتقدند وقتی ما واقعیت خویشتن را ‌درک کنیم، اولین راه حل مسئله رنج را تشخیص داده‌ایم. خودت را بشناس  جمله‌ای است که اکثر فرزانگان عالم انسان‌ها را بدان پند داده اما در این میان کمتر اشاره‌ای به چگونگی و نحوه ‌این شناخت کرده‌اند!

    ما درباره خودمان واقعاً چه می‌دانیم‌؟ همه ما از اهمیت خود و نیز بی‌همتا بودن خویش داد سخن می‌دهیم اما آگاهی ما از خود، تنها یک آگاهی سطحی است، چرا که در سطوحی ژرف‌تر و عمیق‌تر ما هرگز خود را نمی‌شناسیم و یا اینکه نمی‌دانیم چگونه باید بشناسیم!

ادامه مطلب...